DIAET PALEOLITYCZNY

Paleolit, zwany też starą epoką kamienną, był okresem prehistorycznym charakteryzującym się rozwojem narzędzi kamiennych. Obejmował on 99% prehistorii technologicznej człowieka. Australopithecus Afarensis był pierwszym homininem, który używał kamiennych narzędzi, co datuje się na 3,4 mln lat. Był to początek życia łowiecko-zbierackiego naszych przodków i niewątpliwie najdłuższy okres w prehistorii człowieka. Od tego czasu niewiele się zmieniło w ludzkim genomie. Jest to wynik trwającej miliony lat ewolucji. Rolnictwo powstało 12 000 lat temu, a przemysł rozwinął się gwałtownie 200 lat później. Doprowadziło to do wielu niekorzystnych zmian w stylu życia i diecie w porównaniu z wcześniejszymi stylami życia.

Pochodzenie diety Paleo

Od ponad 35 lat ukazują się publikacje naukowe dotyczące modelu diety paleolitycznej. W 1985 roku dr Stanley Boyd Eaton napisał przełomowy artykuł w New England Journal of Medicine zatytułowany "Paleolithic Nutrition", w którym zasugerował, że idealna dieta może być stworzona poprzez studiowanie nawyków żywieniowych przodków z epoki kamiennej. Wielu badaczy potwierdza, że gwałtowna rewolucja przemysłowa przyniosła drastyczne zmiany w stylu życia człowieka. Ludzki genom nie zdołał dostosować się do tak szybkich i niekorzystnych zmian, czego efektem są dzisiejsze choroby dietozależne: cukrzyca, otyłość i choroby układu krążenia.

Należy pamiętać, że adaptacja zachodzi, nawet jeśli jest powolna. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na dwie bardzo ważne zmiany w DNA. Są one związane z trawieniem cukru i odróżniają nas od naszych przodków, a jednocześnie są dowodem na naszą ciągłą ewolucję.

W pierwszym przypadku chodzi o zmianę w genach odpowiedzialnych za produkcję amylazy ślinowej, której wytwarzamy od sześciu do ośmiu razy więcej niż inne naczelne, np. szympansy. Nie wiadomo, kiedy dokładnie doszło do tej mutacji, ale prawdopodobnie miało to miejsce w ciągu ostatniego miliona lat. Mogła być związana z opanowaniem i wykorzystaniem ognia do obróbki termicznej.

Druga mutacja (znacznie starsza) to gen dla laktazy. Enzym ten hydrolizuje laktozę, czyli cukier mleczny. Tylko 35% ludzi trawi laktozę po ukończeniu 7 lub 8 roku życia. Fakt ten potwierdza jednak, że nasz genom stale ewoluuje. Większość ludzi, którzy są w stanie strawić laktozę, wywodzi się z Europy. Mutacja ta została po raz pierwszy zaobserwowana na obszarze pomiędzy Europą Środkową a Bałkanami Środkowymi, około 7 500 lat temu. Następnie szybko rozprzestrzeniła się w kierunku północnym. Zdolność do trawienia laktozy jest więc mniej powszechna w Europie Południowej, a bardziej powszechna w Europie Północnej. W Skandynawii i Wielkiej Brytanii ponad 90% dorosłych może trawić laktozę. W Afryce Zachodniej, Azji Południowej i na Bliskim Wschodzie również zdarzają się przypadki dobrej tolerancji laktozy. Prawdopodobnie są to inne mutacje.

PALEODIETA - PRZESZŁOŚĆ I TERAŹNIEJSZOŚĆ

Ludzie paleolityczni znani byli z wysokiego poziomu codziennej aktywności fizycznej. Chodzili lub biegali średnio po kilka kilometrów dziennie. Taki model życia sprzyjał dobrej sprawności fizycznej i zdrowiu. Najczęstszą przyczyną śmierci wśród prehistorycznych ludzi nie były współczesne choroby, ale niebezpieczny styl życia z niewielką opieką medyczną. Nasi przodkowie cierpieli z powodu ataków dzikich zwierząt i wszelkiego rodzaju ugryzień. Złamania kończyn dolnych człowieka prehistorycznego często oznaczały śmierć, gdyż uniemożliwiały im poruszanie się i zdobywanie pożywienia. Brak urządzeń sanitarnych i higieny osobistej również przyczyniał się do wysokiej śmiertelności niemowląt i dzieci. Wszystkie te czynniki sprawiały, że długość życia w epoce paleolitu nie była zbyt imponująca.

Tłuszcze były głównym źródłem energii dla ludzi w epoce paleolitu. Stanowiły one 28-58% dziennego zapotrzebowania na energię. Następne były węglowodany, dostarczające 22-24% dziennej energii. Białka dostarczały 19-35%. Główną przyczyną różnic w proporcjach były różnice regionalne i sezonowe. Paleodiety charakteryzują się wysoką zawartością błonnika (w tym frakcji prebiotycznych), antyoksydantów, fitochemikaliów i probiotyków. Dzieje się tak dlatego, że wykorzystuje się w nich wyłącznie naturalne produkty i nie dodaje żadnych dodatków do współczesnej produkcji żywności. Paleodietę można polecić pacjentom kardiologicznym, osobom z cukrzycą typu 2 oraz chorym na nowotwory.

W tym modelu tłuszcze były głównym źródłem energii, ale były to głównie jednonienasycone kwasy tłuszczowe i niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), a stosunek kwasów tłuszczowych n-6/n-3 wynosił około 1:1-2. Obecnie, w europejskim modelu żywienia, stosunek ten może wynosić nawet 15 do 1. Stosunek produktów roślinnych do zwierzęcych w diecie zmieniał się w zależności od położenia geograficznego, a więc i rodzaju ekosystemu. Wahał się od 70% do 30% całkowitej energii.

Model diety paleolitycznej polegał na spożywaniu produktów takich jak mięso, szpik kostny i narządy wewnętrzne dzikich zwierząt. Zawierał również rośliny liściaste, bulwy, korzenie, wodorosty, orzechy, nasiona i owoce (głównie jagody). Miód był jedynym źródłem cukrów prostych i był trudny do zdobycia.

Odtworzenie diety paleolitycznej jest dziś prawie niemożliwe. Można się jedynie do niej zbliżyć. Współczesne owoce i warzywa, a nawet mięso, mają niewiele wspólnego z tymi spożywanymi przez naszych przodków przed rozwojem rolnictwa. Łatwiej jest wymienić produkty, które nie były wtedy spożywane. Człowiek pierwotny nie spożywał nabiału ani mleka, gdyż bydło nie było wówczas udomowione. Nasi przodkowie nie spożywali zbóż przez większą część paleolitu, a zaczęli to robić dopiero w późnym paleolicie, około 30 000 lat wstecz. Dowody wskazują, że wczesne Homo Sapiens w Afryce jadły przekąski na bazie dzikich ziaren już 105 000 lat temu!

Rośliny strączkowe nie odgrywały ważnej roli w diecie paleolitycznej, choć mogły być spożywane sezonowo. Oczywiste jest również, że nie spożywano rafinowanych tłuszczów i przetworzonej żywności z dodatkiem cukrów, wysokiej fruktozy, konserwantów lub barwników, a także syropów o wysokiej zawartości fruktozy. Jest również jasne, że nasi najwcześniejsi przodkowie nie spożywali alkoholu ani kawy.
Z całą powagą, większość populacji ludzkiej żyła aż do obecnego stulecia w kulturze strukturalnego niedoboru żywności, przy czym zasoby żywnościowe były rozdzielane według zasad zapewniających przetrwanie tym grupom, które społeczność uznała za ważne. W drugiej połowie XX wieku nastąpiła zmiana tej sytuacji, dzięki zmianom w organizacji państwowej i postępowi w rolnictwie. Świat zachodni stał się bardzo zachłanny w wyniku obfitości taniej żywności. W krajach rozwiniętych zamiast "jeść, żeby żyć", zaczęto "jeść po to, żeby żyć", odchodząc od naturalnej żywności i zastępując ją produktami wysoko przetworzonymi.

PRODUKTY DOMINUJĄCE W PALEODIETACH

Diety paleolityczne opierają się na stylu życia naszych przodków i obejmują spożywanie mięsa, które jest naturalnie hodowane. Dieta paleolityczna obejmuje również ekologiczne jaja, dziczyznę, ryby i owoce morza. Należy zauważyć, że menu naszych przodków było z pewnością bardziej zróżnicowane. Z powodu braku pożywienia jedzono wszelkiego rodzaju bezkręgowce, w tym owady, które nie są wysoko cenione w naszej kulturze kulinarnej. Kręgowce takie jak płazy i gady również nie są popularne na naszych talerzach.

Diety paleo powinny składać się z zielonych warzyw, szczególnie liściastych (jarmuż, szpinak, radicchio i wszystkie rodzaje sałat), a także z warzyw korzeniowych. Zalecane są warzywa korzeniowe (marchew seler pietruszka buraki), warzywa skrobiowe takie jak słodkie ziemniaki czy maniok oraz warzywa korzeniowe. Zalecane są również warzywa korzeniowe, orzechy (migdały makadamia pekan orzechy włoskie), oraz nasiona (słonecznik, dynia). Ważne są również owoce, szczególnie te o niskiej zawartości cukru jak jagody i awokado. W mniejszych ilościach zaleca się spożywanie oleju z awokado, oliwy z oliwek lub oleju kokosowego. Oleje te nie były spożywane w ten sposób w paleolicie.

Paleolitycy mieli również wysoki poziom witaminy D ze względu na stosunkowo częstą ekspozycję na światło słoneczne. Odpowiada ona za ponad 90% syntezy witaminy w organizmie człowieka.

PODSUMOWANIE

Myśliwi-zbieracze jedli dietę, która była niższa w węglowodany złożone, ale wyższa w błonnik niż dzisiejsze zalecenia. Spożycie soli, cukrów prostych, wielonienasyconych tłuszczów omega-6 i izomerów trans również było niższe niż obecnie. Dieta paleo była również błędnie kojarzona z ketogeniczną, mimo wielu podobieństw. Dieta ketogeniczna skupia się na makroskładnikach i wprowadzaniu organizmu w stan zwany ketozą.

Wielu badaczy opisało już pozytywny wpływ paleodiety na zdrowie. Dzięki nowym odkryciom i hipotezom paleoantropologów, wiedza o diecie naszych przodków jest stale uzupełniana i poszerzana. Dzięki temu mamy możliwość naśladowania i czerpania wszystkich korzyści z tego zdrowego stylu odżywiania.

Każdy człowiek posiada unikalną pulę genów. Różnimy się zatem konstytucją somatyczną i zdolnością do metabolizowania węglowodanów i tłuszczów. Większość z nas nigdy nie dowie się, czy wywodzi się z ludów łowiecko-zbierackich, które żyły na terenie Europy, czy z ludów neolitycznych zamieszkujących Bliski Wschód. Wyeliminowanie nabiału i produktów zbożowych nie jest korzystne dla każdego. Dieta paleolityczna charakteryzuje się eliminacją żywności przetworzonej.